Rannsóknarnefndin: Alþingi og ríkisstjórn brugðust

Ekki verður annað séð en að bæði Alþingi og ríkisstjórn hafi skort burði og þor til þess að setja fjármálakerfinu skynsamleg mörk," segir í skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis.

Stjórnvöld fá harða útreið rannsóknarnefndarinnar fyrir framgöngu sína í aðdraganda bankahrunsins, eins og ofangreind tilvitnun ber með sér. Eru þau átalin fyrir aðgerðir og aðgerðaleysi og ná ávirðingarnar jafnt til almennra efnahagsaðgerða sem einstakra ákvarðana í málefnum bankanna.

Nefndin telur þrjá stjórnmálamenn hafa sýnt af sér vanrækslu í skilningi laga. Eru það Geir H. Haarde, fyrrverandi forsætisráðherra, Árni M. Mathiesen, fyrrverandi fjármálaráðherra og Björgvin G. Sigurðsson, fyrrverandi viðskiptaráðherra. Auk þeirra eru Davíð Oddsson, Ingimundur Friðriksson og Eiríkur Guðnason, fyrrverandi bankastjórar Seðlabankans, sem og Jónas Fr. Jónsson, fyrrverandi forstjóri Fjármálaeftirlitsins, taldir hafa sýnt af sér vanrækslu.

Að mati nefndarinnar létu ráðherrarnir fyrrverandi hjá líða að bregðast á viðeigandi hátt við yfirvofandi hættu fyrir íslenskt efnahagslíf sem leiddi af versnandi stöðu bankanna.

Rannsóknarnefndin segir efnahagsstefnu stjórnvalda undanfarinn áratug hafa miðað að því að viðhalda sem mestum langtímahagvexti. Í skjóli þeirrar stefnu var ekki brugðist við hagsveiflum, ofþenslu og vaxandi ójafnvægi í hagkerfinu með aðgerðum í ríkisfjármálum og peningastefnu.

Þvert á móti kynti stefnan undir ójafnvæginu. Skattar voru lækkaðir á þenslutíma og útlánareglum Íbúðalánasjóðs breytt á sama tíma. Eru breytingarnar á útlánareglum sjóðsins sagðar með stærri hagstjórnarmistökum í aðdraganda falls bankanna.

„Þau mistök voru gerð með fullri vitund um líklegar afleiðingar aðgerðanna," segir í skýrslunni.

Á þessum tímum var Seðlabankinn einn látinn berjast við þensluna og þrátt fyrir að hann hafi ítrekað kallað eftir aðhaldsaðgerðum af hálfu hins opinbera komu þær ekki fram.

Á árinu 2004 var bankakerfið orðið allt of stórt miðað við stærð íslensks hagkerfis. Þá þegar þurftu stjórnvöld að bregðast við. Grípa hefði þurft til aðgerða í síðasta lagi á árinu 2006 til að eiga möguleika á að koma í veg fyrir fall bankanna án þess að það kæmi verulega niður á verðmæti eigna þeirra. Það var ekki gert.

Þvert á móti var það stefna ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar sem tók við völdum í maí 2007 að tryggja að fjármálastarfsemi gæti áfram vaxið hér á landi og sótt inn á ný svið í útlöndum. Það var einnig stefna þeirrar ríkisstjórnar að útrásarfyrirtæki sæju sér áfram hag í að hafa höfuðstöðvar á Íslandi.

Bankarnir féllu á vakt ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar. Er talsvert fjallað um samskipti stjórnvalda og Seðlabankans í aðdraganda hrunsins. Fram kemur að tortryggni og erfiðleikar settu mark sitt á samskipti Davíðs Oddssonar og flestra ráðherra Samfylkingarinnar.

Jafnframt sé ljóst að fyrra samstarf Davíðs og Geirs Haarde og áralöng vinátta hafi haft áhrif á samstarf þeirra og skilning. Upplýst er hvernig bankastjórn Seðlabankans lýsti áhyggjum af ástandi bankakerfisins frá nóvember 2007 ýmist beint við forsætisráðherra og þröngan hóp ráðherra eða á vettvangi samráðshóps stjórnvalda. Í stuttu máli sagt kemst rannsóknarnefndin að þeirri niðurstöðu að Seðlabankinn hafi ekki staðið rétt að upplýsingagjöf sinni til stjórnvalda og að stjórnvöld hafi ekki brugðist við með virkum eða trúverðugum aðgerðum.

Lítið var rætt um stöðu bankanna í ríkisstjórn. Björgvini G. Sigurðssyni viðskiptaráðherra var haldið utan við umræður og ákvarðanir. Vissi hann ekki af fundum bankastjórnar Seðlabankans með öðrum ráðherrum.

Rannsóknarnefndin segir aðgerðir ríkisstjórnarinnar í málefnum bankanna hafa verið ómarkvissar. Ráðherrar hafi einblínt á ímyndarvanda bankanna en ekki á þann augljósa vanda að íslenska fjármálakerfið var allt of stórt miðað við hagkerfið.

„Þegar ráðherrar hugðust bæta ímynd íslenska bankakerfisins með þátttöku í opinberri umræðu, einkum erlendis, var það gert án þess að lagt væri mat á fjárhagslegan styrk ríkisins til þess að koma bönkunum til aðstoðar og án þess að fyrir lægju upplýsingar um kostnað við hugsanlegt fjármálaáfall."(visir.is)

Rannsóknarnefndin er ákveðin í afstöðu sinni.Hún telur alþingi og ríkisstjórn hafa brugðist.Ég er sammála því.Áður hafa menn verið sannfærðir um að ráðherrar hafi sofið á vaktinni eins og  eftirlitsstofnanir.En nefndin setur sök einnig á alþingi.Vissulega er það rétt,að alþingi ber ábyrgð.Alþingi hefur eftirlit með framkvæmdavaldinu og brást því hlutverki sínu.En þó nefndin dragi fram ábyrgð opinberra aðila breytir það ekki því að stjórnendur og eigendur bankanna bera höfuðsökina.

 

Björgvin Guðmundsson