Umönnun aldraðra ekki kostnaður heldur fjárfesting.Bannað að mismuna öldruðum!

Evrópusambandið hefur samþykkt margvísleg ákvæði um réttindi eldri borgara og bann við mismunun gegn  öldruðum.Bann við mismunun hefur verið tekið upp í EES samninginn.Samningsaðilar ESB skuldbinda sig til þess að tryggja öldruðum tekjur sem duga til þess að lifa með reisn.

Helstu ákvæði ESB um réttindi eldri borgara er að finna í tveimur sáttmálum sambandsins: Sáttmála um réttindi og skyldur eldri borgara og langtíma umönnun þeirra og í Réttindaskrá ESB.Auk þess hafa verið settar margar tilskipanir hjá ESB um bann við mismunun.Þar er að finna tilskipanir sem banna mismunun vegna aldurs.

 

Umönnun aldraðra ekki kostnaður,heldur fjárfesting

 

Í sáttmála ESB,Charter of the Rights and Responsibilities of Older People in Need of Long Term Care and Assistance  eru markvísleg ákvæði um réttindi eldri borgara.Sáttmálinn  fjallar um langtíma umönnun aldraðra,fyrirbyggjandi ráðstafanir í þágu þeirra og íhlutun í málefni þeirra.Þar segir,að framangreind umönnun sé ekki kostnaður heldur fjárfesting, sem komi öllum aldurshópum til góða.Vísað er í Lissabon sáttmálann,sem segi, að ESB muni berjast gegn hvers konar mismunun og útskúfun og stuðla að félagslegu réttlæti,vernd,jafnrétti kynja og jafnrétti kynslóða.Aldraðir eigi að  njóta félagslegs öryggis og félagslegrar aðstoðar.Í sáttmálanum segir,að þegar fólk eldist og þurfi á aðstoð og umönnun annarra að halda eigi það áfram rétt á friðhelgi og vernd einkalífs.Þar segir: Þú átt rétt á persónulegri vernd og tíma út af fyrir þig eða með öðrum að eigin vali.Eftir því,sem þú eldist og þarft meira að treysta á aðra við aðstoð og umönnun átt   þú áfram rétt á hágæða heilbrigðisþjónustu,stuðningi og meðferð, sem sniðin er að þörfum þínum og óskum.Þú átt að njóta verndar gegn áformum um hvers konar fjárhagslega misnotkun.Þú átt rétt á að halda eignum þínum þar til þú ákveður fúslega að láta þær af  hendi eða til dauðadags.Þú átt rétt á vernd  gegn  því að  vera neyddur til þess að breyta vilja þínum eða að gefa eftir fjárhagslega þætti,sem eru þínir.Þú átt rétt á vernd gegn allri misnotkun lækna, gegn misþyrmingum og vanrækslu.Segja má, að réttindi aldraðra innan ESB byggi á banni við mismunun og þeirri grundvallareglu,að allir menn séu jafnbornir til  virðingar.Réttindi aldraðra hafa að nokkru verið tryggð frá samþykkt Amsterdamsáttmálans 1990 (m.a. með Lissabonsáttmálanum).Réttindaskrá ESB frá 2000 ( skrá um grundvallarréttindi) kveður sérstaklega á um réttindi eldri borgara.

 

 

Virðing fyrir mannlegri  reisn

 

Charter of Fundamental Rights of The European Union (frá 2000).Réttindaskrá ESB.

Í formála réttindaskrárinnar segir að hún grundvallist á gildum eins og mannlegri reisn,frelsi,jafnrétti og trausti. Nauðsynlegt sé að styrkja og vernda grundvallarréttindin með því að gera þessi réttindi sýnileg í sáttmála.

 

Í 1.gr. réttindaskrárinnar segir að sýna eigi mannlegri reisn virðingu og stuðla að velferð borgaranna.Veita á vernd gegn líkamlegu ofbeldi,misþyrmingum,vanrækslu og vannæringu; veita eigi andlegri og tilfinningalegri velferð vernd og virðingu og vörn gegn hvers konar sálfræðilegri og tilfinningalegri misnotkun.

Í 20.gr. réttindaskrárinnar segir,að allir séu jafnir fyrir lögunum.25.gr. réttindaskrárinnar byggir á Félagsmálasáttmála Evrópu.- ESB virðir rétt eldri borgara til þess að lifa lífi sínu með reisn og sjálfstæði svo og rétt þeirra til að taka þátt í félags-og menningarlífi.Í 34.gr. segir,að aldraðir eigi að njóta verndar almannatrygginga og félagslegrar aðstoðar.

Samningsaðilar ESB skuldbinda sig til þess að gera ráðstafanir til þess að   gera öldruðum kleift að vera þátttakendur í samfélaginu eins lengi og þeim sé unnt með eftirtöldum úrræðum: a.  með tekjum,sem nægja þeim til þess að lifa með reisn og taka virkan þátt í opinberu lífi,félagslífi og menningarlífi. b. með því að veita þeim upplýsingar um þjónustu og  aðstöðu, sem öldruðum stendur til boða og möguleikum þeirra til þess að færa sér þá þjónustu og aðstöðu í nyt. c. með þvi að gera öldruðum kleift að velja sér lífsstíl og möguleika til að lifa sjálfstæðu lífi í eigin umhverfi eins lengi og þeir hafa vilja og getu til  með eftirtöldum  ráðum: 1) með því að útvega þeim húsnæði,sem samræmist þörfum  þeirra og heilsufari 2) með því að veita þeim heilbrigðisþjónustu og aðra nauðsynlega þjónustu 3) með því að tryggja eldri borgurum, sem búa á stofnunum fyrir aldraða, viðeigandi stuðning um leið og einkalífi þeirra sé sýnd virðing og þeim gert mögulegt að taka þátt í  ákvörðunum um aðstöðu sína í stofnuninni. Í 35.gr. segir,að allir eigi rétt á heilbrigðisþjónustu og fullkominni læknisaðstoð.

,

ESB og Evrópuráðið berjast gegn mismunun

 

 

 ESB og  Evrópuráðið hafa  það sameiginlega markmið að berjast gegn mismunun.Þessar stofnanir hafa skapað mikið regluverk,sem hefur mótast af dómstólum þeirra, Evrópudómstólnum (ED) og Mannréttindadómstól Evrópu (MDE).Regluverkið hefur þróast mikið í báðum þessum stofnunum og er að mörgu leyti sambærilegt.Ennfremur má nefna, að öll 27 ríki ESB eru aðilar að mannréttindasáttmála Evrópu (MSE) ásamt 20 öðrum ríkjum og eftir samþykkt Lissabonsáttmálans er aðild ESB að MSE á dagskrá.ESB hefur samþykkt vítt svið reglna,sem allar miða að því að koma í veg fyrir mismunun.Í 13.gr.sáttmálans um starfshætti ESB felst heimild til handa stofnunum ESB til að grípa til viðeigandi ráðstafana í því skyni  að berjast gegn mismunun vegna kyns,kynþáttar,trúar,lífsskoðana,fötlunar,aldurs eða kynhneigðar.

Helstu tilskipanir ESB gegn mismunun eru tilskipanir nr. 2000/43/ EB frá 29.júní 2000 um jafnrétti og tilskipun nr. 2000/78/EB frá 27.nóv. 2000 um jafnrétti á vinnumarkaði,vinnumálatilskipunin.Tilskipanirnar banna alla mismunun af hálfu einstaklinga og lögaðila,bæði hjá opinberum aðilum og  einkaaðilum.Vinnumálatilskipunin heimilar takmarkaðar undanþágur eins og t.d. kröfu um lágmarksaldur við viss störf.

“Á Norðurlöndum er alls staðar að finna heildstæða jafnréttislöggjöf,sem byggir m.a. á tilskipunum ESB um jafnrétti án tillits til kynþáttar eða þjóðernis,uppruna,jafnrétti í atvinnulífi og starfi.Tilskipanir ESB kveða á um lágmarksrétt en þær eru mikilvægar greinar,sem jafnréttislöggjöf í mestallri Evrópu byggir á.Í velferðarráðuneytinu er unnið að innleiðingu  framangrerindra tilskipana.Verði þær innleiddar á fullnægjandii hátt má ætla að réttarstaða þeirra,sem eiga undir högg að sækja vegna fyrrgreindra þátta, batni til muna á Íslandi.” ( Mannréttindaskrifstofa Íslands)

Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins hefur hrint af stað opinberu samráðsferli, sem helgað er baráttunni gegn mismunun í aðildarríkjum og á vettvangi bandalagsins. Samráðsferlinu er ætlað að varpa ljósi á til hvaða nýrra aðgerða Evrópusambandið getur gripið til að vinna gegn mismunun á grundvelli kynferðis, trúar, skoðana, fötlunar, aldurs eða kynhneigðar.

Í tilkynningu frá framkvæmdastjórninni um þetta mál segir, að þess sé vænst að fram komi álit sem flestra á því hvernig hægt er að bregðast við mismunun á margvíslegum sviðum samfélagsins, svo sem í heilbrigðismálum og innan menntakerfisins.

Athugun sem gerð var árið 2006 leiddi í ljós að öll aðildarríki Evrópusambandsins hafa einhvers konar löggjöf eða reglur sem taka á þessum málum, en löggjöfin er hins vegar afar mismunandi frá einu ríki til annars og eftir því hvers konar mismunun um er að ræða. Svo virðist sem meiri vernd sé gegn mismunun á grundvelli trúarbragða og kynferðis en mun minni gagnvart mismunun sem tilkomin er vegna kynhneigðar, fötlunar og aldurs. Þá hefur  Eurobarometer könnun leitt í ljós að 64% Evrópubúa telja mismunun útbreidda í þeirra landi og 51% telur að ekki sé nóg aðhafst til að berjast gegn mismunun.

Framkvæmdastjórn ESB boðar að hún muni koma með frekari tillögur um aðgerðir í baráttunni gegni mismunun í samfélaginu  næstu ár, og að þetta samráðsferli sem nú er hafið, muni hafa áhrif á það til hvaða aðgerða verður gripið.

Björgvin Guðmundsson