Jóhann Ársælsson er með leiðina til lausnar vanda kvótakerfisins

Á ráðstefnu   Samfylkingarinnar um kvótaerfið fyrir skömmu flutti Jóhann Ársælsson erindi um stefnu Samfylkingarinnar í málinu og setti fram tillögu um sáttaleið einnig.Hér fer á eftir kafli úr máli Jóhanns:

Grundvöllur stefnu Samfylkingarinnar er í raun að auðlindin fiskistofnarnir, lífríkið í sjónum verði í eigu þjóðarinnar, að fullt jafnræði (þar með mannréttindi) ríki við nýtingu auðlindarinnar og að Alþingi og stjórnvöld beri ábyrgð á því að þannig verði það til framtíðar.

Samfylkingin byggir á þeim arfi sem hún fékk frá þeim sem stóðu að stofnun flokksins. Í 1. grein laga um stjórn fiskveiða felst grundvallarafstaða sem ekki er hægt að framfylgja nema með því einu að stjórnvöld gæti að fullu eignarhaldsins fyrir hönd þjóðarinnar.

Á grundvelli þessa leiðarvísis forvera Samfylkingarinnar varð stefnan til. Á fyrsta þingvetri eftir fyrstu kosningarnar sem Samfylkingin tók þátt í, nánar til tekið á vorþinginu árið 2000, lagði allur þingflokkur Samfylkingarinnar fram frumvarp um stjórn fiskveiða. Þetta er sama vorið og Samfylkingin var stofnuð formlega sem stjórnmálaflokkur.

Í greinargerðinni segir um meginatriði frumvarpsins: „Megintilgangur breytinganna er að tryggja jafnræði og atvinnufrelsi.“ En það eru nákvæmlega þau mannréttindi sem Mannréttindanefnd SÞ telur hér brotin.

Stefnunni, sem hefur verðið kölluð fyrningarleiðin og er í samræmi við tillögur Auðlindanefndar frá árinu 2000, er svo lýst í frumvarpinu:
„Úthlutun aflahlutdeilda án endurgjalds verður afnumin í jöfnum áföngum á tíu árum en útgerðum fiskiskipa þess í stað gefinn kostur á öflun aflahlutdeilda til fimm ára í senn á markaði, þar sem öllum útgerðum sambærilegra fiskiskipa er fenginn jafn réttur og nýliðun þar með auðvelduð.“ Greiðslum fyrir veiðiheimildir verður dreift á það ár sem þær eru nýttar á. Allar aflahlutdeildir verða komnar á markað eftir tíu ár.

Um grundvöll stefnumörkunar segir: „Stjórn fiskveiða hefur um árabil verið eitt helsta deilumál meðal þjóðarinnar. Eftir að ljóst varð að takmarka þyrfti aðgang að auðlindinni hefur verið harðlega gagnrýnt að sameign þjóðarinnar skuli hafa verið afhent tilteknum aðilum án endurgjalds og að þeir hafi síðan verið sjálfráðir um hvort þeir nýttu veiðiréttindi sín til eigin veiða, leigðu þau öðrum eða seldu. Atvinnuréttindum í greininni og aðgangi að sameiginlegri auðlind þjóðarinnar var þannig breytt í sérréttindi. Þar með var jafnræði og atvinnufrelsi í þessari grein raskað. Niðurstaða þingflokks Samfylkingarinnar er því sú að hið pólitíska verkefni nú sé að leysa eignarhaldsdeiluna á grundvelli aflamarkskerfisins.“ Þetta vor var stofnfundur Samfylkingarinnar haldinn og stefnan staðfest þar.

Tillaga Samfylkingarinnar er eina heildstæða tillagan sem hefur komið fram á Alþingi sem lausn á eignarhaldsdeilunni.

Samfylkingin lá undir miklum árásum vegna þessarar stefnu sem frumvarpið boðaði og fyrningarleiðinni hefur verið fundið margt til foráttu. Enginn hefur þó haldið því fram að sú leið tryggði ekki grundvallarmannréttindi, „jafnræði og þjóðareign á auðlindinni“.

Stefna Samfylkingarinnar gerir það fullkomlega og hún er því sem slík alveg vafalaust svar sem dugar við bréfi mannréttindanefndar SÞ. Það er hins vegar eðlilega spurt í ljósi margra ára átaka sem við þekkjum. Yrði pólitísk samstaða um hana ?

Við í Samfylkingunni höfum oft sagt sagt að sú útfærsla sem felst í þingmálinu sé ekki heilög kýr í okkar augum. Við séum tilbúin að skoða allar aðrar leiðir sem byggi á þjóðareign og jafnræði.

Til að ná sáttum um lausn á þessu mikla deilumáli væri auðvitað æskilegt að leiðin sem farin yrði raskaði sem minnst sjálfu stjórnkerfinu, væri sem einföldust og tryggði útgerðunum vel viðráðanlega aðlögun að nýjum aðstæðum.

 

Ég ætla að fjalla hér um leið sem er eins og fyrningarleið Samfylkingarinnar líka í samræmi við tillögur Auðlindanefndar frá árinu 2000 og hvernig hún á mjög einfaldan hátt getur leyst bæði eignarhaldsvandann og mannréttindabrotin en jafnframt tryggt stöðugleika í atvinnugreininni.
Ég tek fram að þessi tillaga hefur ekki hlotið umfjöllun í stofnunum flokksins. Ég ber því einn ábyrgð á framsetningu hennar hér.
Ég hef hins vegar rætt hana við marga flokksmenn og tel hana í fullu samræmi við grundvallarstefnu Samfylkingarinnar.

Við samningu tillögunnar voru þau markmið sett að hún skyldi byggja á aflamarkskerfinu eins og fyrningarleiðin, vera einföld og auðskilin og uppfylla eftirfarandi kosti:

1. Þjóðareign verði ótvíræð.
2. Veiðiréttindi verði skýrt afmörkuð og tímabundin.
3. Breytingin létti aðgang nýliða að útgerð.
4. Útgerðarmönnum verði tryggt fullt jafnræði til úthlutunar veiðiréttar.
5. Breytingarnar tryggi útgerðinni starfsgrundvöll til framtíðar, valdi sem minnstri röskun í greininni og íþyngi útgerð í landinu ekki um of fjárhagslega.

Er þetta þá mögulegt ? Er hægt að reka aflamarkskerfið án þess að brjóta jafnræðisreglu og án þess að afhenda útgerðarmönnum auðlindina til eignar.
Og er þetta hægt án þess að kollvarpa útgerðinni í landinu? Miðað við orðræðu þeirra sem vilja hafa eignarhaldið eins og það er gæti
maður haldið að aflamarkskerfið stæði og félli með óbreyttu fyrirkomulagi.

Svarið er já, þetta er hægt og tillagan er svona:

1. Stjórnvöld taki til hliðar ár hvert 5% aflahlutdeilda og selji á almennum markað.

2. Lagaákvæði um veiðigjald, línuívilnun, byggðakvóta og áföll vegna aflasamdráttar verði felld niður.

Mótvægisaðgerðir: Markaðsvirði þeirra aflaheimilda (5%) sem seldar verða ár hvert verði greitt til handhafa aflahlutdeilda á 20 ára tímabili að hluta eða öllu leyti en áður verði dregið frá árlegt verðgildi þeirra ákvæða sem falla niður samkvæmt lið 2.

Tillagan er ekki flóknari en þetta. En hún leynir dálítið á sér því að það þarf ekki meira til að ná þeim markmiðum sem sett voru fram. Með þessari leið myndu stjórnvöld gegna með skýrum hætti eigendahlutverkinu fyrir hönd þjóðarinnar. Þar með væri þjóðareign á auðlindinni ótvírætt tryggð.
Aflaheimildir væru í raun afmarkaðar í tíma þ.e. sala 5% allra aflaheimilda í hverri tegund hvert ár með innifalinni 5% skerðingu til útgerða jafngildir almennum 20 ára nýtingarrétti. Jafnræði til nýtingar væri tryggt með því að selja hlutdeildirnar á almennum markaði. Ég vek athygli á því að hér er ekki gert ráð fyrir sölu einhverskonar hlutdeildarbréfa, einungis samskonar viðskiptum með aflahlutdeildir og nú tíðkast.

Grundvallarbreytingin felst í afmörkun veiðiréttarins sem eftir þessa breytingu verður með innifalinni 5% skerðingu. Þau 5% yrðu seld á þeim mörkuðum sem útgerðarmenn hafa viðskipti sín og sölunni dreift þannig að ekki verði röskun á markaðnum.

Aðalkostur þessarar leiðar er að hún leysir eignarhaldsvandann á mjög einfaldan hátt án þess að raska í neinu fiskveiðistjórninni eða viðskiptum með aflaheimildir.

Það þyrfti í raun ekkert annað en ákvörðun um þessa skilgreiningu veiðiréttarins og sölu hans á opnum markaði til að gæta með fullnægjandi hætti eignahaldsins fyrir hönd þjóðarinnar. Jafnræðis þegnanna og mannréttinda væri þar með gætt. Þetta væri í raun nóg.
En ég tel mótvægisaðgerðir nauðsynlegar og að með þeim megi uppfylla allar forsendur sem settar eru fram hér á undan.

Þessi leið, 5% skerðingin ein og sér, kann að reynast of erfið fyrir útgerðarfyrirtækin í landinu vegna fjárfestinga í veiðirétti á undanförnum árum. Þess vegna tel ég skynsamlegt að grípa til þeirra
mótvægisaðgerða sem lagðar eru til.

Í mótvægisaðgerðunum vega endurgreiðslurnar þyngst en þær þarf að útfæra með þau markmið í huga að ekki verði röskun á rekstrargrundvelli í greininni.

En hversu háar ættu endurgreiðslurnar að vera?

Ég gæti hugsað mér sem grundvöll að sátt að eftir sæti hjá stjórnvöldum árlega næstu 20 árin jafngildi þeirra verðmæta sem gert er ráð fyrir að útgerðin greiði í formi veiðigjalds og árlegra verðmæta sem falin eru í 9.gr.laga. Byggðakvóti, aflabrestur og 9.gr.a. um línuívilnun að viðbættu tilteknu álagi sem er auðvitað pólitískt og tæknilegt úrlausnarefni ef þessi leið er valin.

En hún gefur kost á því að stilla endurgreiðslurnar nákvæmlega af út frá þeim markmiðum sem stefnt er að.

Með afmörkun veiðiréttarins má gera ráð fyrir að veiðiheimildir lækki nokkuð í verði eins og áður sagði þrátt fyrir greiðslur til útgerða.
Sú lækkun skiptir þá útgerðarmenn litlu sem fyrir eru í greininni og ætla að halda sinni útgerð óbreyttri vegna þeirra greiðslna sem þeir munu fá. Lækkunin léttir hins vegar aðkomu nýliða og þeirra sem vilja auka sína útgerð og skiptir því verulegu máli fyrir nýliða og byggðarlög sem mjög eru háð útgerð.

Að þessu tímabili loknu hyrfu endurgreiðslurnar enda hefðu í raun allar veiðiheimildir verið greiddar á markaðsvirði og hefð komin á skilgreindan veiðirétt.

Frá fyrsta degi þessa fyrirkomulags yrði enginn vafi á um eignarhald þjóðarinnar. Veiðiréttur útgerðanna væri líka ótvíræður.

Að leggja niður veiðigjald, línuívilnun, byggðakvóta og ákvæði vegna aflasamdráttar og áfalla er gert til einföldunar til að losna við handstýrðar úthlutanir og til að koma í veg fyrir þá truflun á verðmyndun veiðiréttar sem ókeypis úthlutanir valda. Fjármunir sem inn koma vegna árlegrar sölu á 5% aflahlutdeild koma í stað þessara verðmæta og nýtast til að koma til móts við þau vandamál sem þeim ákvæðum er ætlað að leysa.

 

En þá má spyrja hvort þau markmið náist sem ég lýsti hér áðan ?

Þau voru í fyrsta lagi að þjóðareign verði ótvíræð, í öðru lagi að veiðiréttindi verði skýrt afmörkuð og tímabundin, og í þriðja lagi að breytingin létti aðgang nýliða að útgerð.

– Já, stefnan felur það í sér að stjórnvöld gegna eigendahlutverkinu að fullu gagnvart auðlindum sjávar, og selja skilgreindan veiðirétt á markaði sem er öllum opinn.

Að öðru leyti vil ég sem svar við þessu vitna í skýrslu Auðlindanefndar (bls. 43):

„Meginatriði þessarar leiðar er fólgið í því að allar aflahlutdeildir fyrnist um fastan hundr¬aðs¬hluta á ári – þ.e.a.s. gangi til ríkisins – en með því er komið á festu um varanleika hlut¬deild¬anna um leið og umráðaréttur þjóðarinnar yfir auðlindinni er skýrt skilgreindur. Með hin¬um tímabundna en skýra afnotarétti sem í þessu felst er greitt fyrir því að handhafar afla¬hlut¬deilda geti farið með þær sem óbein eignarréttindi, t.d. varðandi framsal og veðsetn¬ingu.
Síðan er gert ráð fyrir því að fyrndar aflahlutdeildir verði seldar jafnóðum aftur á mark¬aði eða á uppboði. Með því fyrirkomulagi að fyrningin sé fastur hundraðshluti allra aflahlut¬deilda á hverjum tíma verða þær einsleitar og því allar jafnverðmætar á markaði en það ætti að greiða mjög fyrir viðskiptum. Þegar hinar fyrndu aflahlutdeildir bætast við venju¬legt framboð á hlutdeildum ár hvert má telja víst að um verði að ræða mjög virkan mark¬að með aflahlutdeildir, sem mun auka sveigjanleika innan sjávarútvegsins og bæta að¬gengi nýrra aðila og vaxtarmöguleika hagkvæmustu fyrirtækjanna.
Ljóst er að áhrif þessa kerfis á afkomu og rekstur sjávarútvegsins ræðst fyrst og fremst af því hve há fyrningarprósentan er og þar með gildistími aflahlutdeildanna. Eftir að fyrn¬ingar¬hlutfallið hefur verið ákveðið fer söluverð aflahlutdeildanna og þar með sú greiðsla sem sjávarútvegurinn þarf að inna af hendi árlega eftir því sem markaðurinn ákveð¬ur. Verðið mun því ráðast af eigin mati sjávarútvegsins á þeim umframarði sem talinn er verða eftir í greininni í framtíðinni. Jafnframt er líklegt að þetta verð geti orðið allbreytilegt eftir horfum um aflabrögð og markaðsverð afurða á hverjum tíma. Einnig gætu fyrirtæki frestað kaupum á aflaheimildum ef þau lenda í tímabundnum greiðsluvanda og bætt það upp síðar þegar betur áraði.“

Fjórða markmiðið var að útgerðarmönnum verði tryggt fullt jafnræði til úthlutunar veiðiréttar.

– Já allir hafa sama rétt til að kaupa veiðiheimildir og öllum er tryggður réttur til að verða útgerðarmenn. Eftir 20 ár hafa allir keypt allar sínar veiðiheimildir.

Fimmta markmiðið var að breytingarnar tryggi útgerðinni starfsgrundvöll til framtíðar, valdi sem minnstri röskun í greininni og íþyngi útgerð í landinu ekki um of fjárhagslega.

– Kerfi úthlutana, viðskipta og fiskveiðistjórnunar er með þessari leið haldið óbreyttu að öðru leyti en hér er lýst. Það tryggir ásamt endurgreiðslunum að starfsgrundvelli útgerða verði ekki raskað.
 
Með þessari leið gætu stjórnvöld skilgreint veiðiréttinn, komið á jafnræði til nýtingarinnar og gætt eignarhaldsins á auðlindinni fyrir hönd þjóðarinnar með skýrum og einföldum hætti.

Þessi leið er sett fram í þeirri von að það sé vilji til að ná sátt í þessu máli.
En líka til þess að ef sáttaviljinn er jafn fjarri og hann hefur verið þá geti menn a.m.k. ekki sagt að engar færar leiðir hafi verið settar fram til að leysa málið.

Leið Jóhanns leysir kvótavandamálið.

Björgvin Guðmundsson

Athugasemdir

[Sigurjón Þórðarson, 9.6.2008 kl. 15:49]

Jóhann hefur margt til málanna að leggja en það er sömu sögu að segja af þeim sem tóku við af honum - Hvað segir Björgvin um svarið sem ríkisstjórn Samfylkingar og Sjálfstæðisflokks sendi til Mannréttindanefndar SÞ.

Sumir hafa haft á orði að með svarinu hafi Samfylkingin endanlega tekið við hlutverki Framsóknar sem hækjan sem tilbúin er í hvað sem er, jafnvel til áframhaldandi mannréttindabrota.